Badanie cytologiczne polega na pobraniu z pochwy wymazu z szyjki macicy. Takiemu badaniu powinna się poddać każda która ma ukończone 18 lat oraz prowadzi aktywne życie seksualne. Badania cytologiczne powinno wykonywać przynajmniej raz w roku. Wynik tego badania podawany jest w stopniach:
Stopień I Rozmaz zawiera prawidłowe komórki powierzchniowe i pośrednie pochodzące z nabłonka wielowarstwowego płaskiego. Zależnie od fazy cyklu miesiączkowego, w której pobierany jest rozmaz, obecne są lub nie leukocyty (krwinki białe – niszczą drobnoustroje, wytwarzają przeciwciała). Tło preparatu jest czyste.
Stopień II Rozmaz zawiera komórki pochodzące ze wszystkich warstw nabłonka wielowarstwowego płaskiego. Obok komórek prawidłowych występują komórki zmienione zapalnie. Są to komórki z cechami zwyrodnienia wodniczkowego z zaznaczoną nierównością jąder, itp. Obecne są prawidłowe lub zmienione zapalnie komórki walcowate, szyjkowe i endomerialne, metaplastyczne, świeże i stare leukocyty, histiocyty, bakterie, rzęsistki pochwowe i śluz.
Stopień III Obok prawidłowych lub zapalnie zmienionych komórek, pochodzących ze wszystkich warstw nabłonka wielowarstwowego płaskiego i nabłonka gruczołowego, obecne są komórki dysplastyczne.
Stopień IV Obraz jak w stopniu III oraz niewielka liczba komórek nowotworowych. Obecne są krwinki czerwone.
Stopień V Rozmaz zawiera liczne komórki nowotworowe.
Prawidłowym wynikiem badania cytologicznego jest Stopień I i II. Wynik z wyższym stopniem wymaga leczenia ginekologicznego i w niektórych wypadkach dodatkowych badań. Obecność komórek nowotworowych (Stopień V) wymaga biopsji, wziernikowania pochwy z biopsją lub innych badań koniecznych do wykrycia źródła pochodzenia komórek rakowych.